Từ áo the đến rap Việt: "Dế Mèn" làm sống lại văn hóa dân gian bằng ngôn ngữ mới

"Dế Mèn: Cuộc phiêu lưu tới xóm lầy lội", bộ phim hoạt hình lấy cảm hứng từ tác phẩm kinh điển của nhà văn Tô Hoài, dùng cách kể chuyện gần gũi với khán giả thế hệ gen Z.

Không rập khuôn theo lối diễn giải sách vở hay mô phỏng khuôn mẫu dân gian cũ, bộ phim chọn hướng tiếp cận sinh động hơn – nơi truyền thống được tái tạo bằng ngôn ngữ hình ảnh, âm nhạc và tinh thần đương đại.

Đạo diễn Mai Phương cho biết, ekip sản xuất không muốn phim chỉ đơn thuần là bản chuyển thể hay tái hiện "nguyên xi" tinh thần cổ điển: "Giới trẻ bây giờ không còn tiếp nhận văn hóa theo kiểu bị dạy bảo. Họ thích khám phá, thích đối thoại. Vì vậy, chúng tôi muốn tạo ra một thế giới vừa mang bản sắc Việt, vừa thực sự nói được ngôn ngữ của họ".

Đó là lý do Dế Mèn không ngần ngại phá vỡ lối mòn trong thể hiện văn hóa. Các nhân vật như Tổng Cóc, Ếch Cốm... đều mang tạo hình vừa dân gian, vừa hiện đại. Họ không chỉ nói bằng lời thoại, mà còn "hát" bằng những giai điệu được chọn lựa kỹ lưỡng: từ rap đường phố đến nhạc thính phòng, từ câu vè truyền miệng đến beat điện tử thời thượng. Mỗi bài hát trong phim là một mảnh ghép văn hóa – không giáo điều, không khuôn mẫu – nhưng vẫn truyền tải được bản sắc riêng.

MV của Tổng Cóc là ví dụ tiêu biểu. Nhân vật mặc áo the, khăn xếp, bước ra từ hình ảnh các chức sắc làng xã truyền thống, nhưng lại mang phong cách biểu cảm như emoji, cử động theo nhạc hip hop và sử dụng lời rap có vần điệu dân gian. "Tôi muốn nhân vật vừa mang hơi thở Bắc Bộ truyền thống, vừa có nét dí dỏm, trẻ trung. Đó là cách để văn hóa không bị cũ kỹ trong mắt khán giả mới," Mai Phương lý giải.

Đạo diễn Mai Phương chia sẻ thêm: "Chi tiết câu hát "Con cóc là cậu ông Trời, ai mà đánh cóc là trời đánh cho" – là những câu vè dân gian đã quen thuộc từ xưa. Khi viết bài rap cho Tổng Cóc, mình cũng chủ ý đưa những câu này vào như một phần kết nối truyền thống. Bạn rapper viết phần lời rất tốt, đưa vào cả những câu như "Ếch ngồi đáy giếng coi trời bằng cái vung" – những hình ảnh quen thuộc nhưng giàu tính biểu tượng".

Không chỉ âm nhạc, phần hình ảnh cũng mang tính biểu tượng cao. Nhiều chi tiết từ văn hóa đại chúng như nhân vật Genie trong Aladdin, các biểu tượng từ vũ trụ điện ảnh Marvel hay trò chơi điện tử được cài cắm tinh tế, tạo nên sự kết nối không gian – thời gian đầy ngẫu hứng. Đạo diễn cho rằng, điều này giúp khán giả thấy "thân thuộc trong cái lạ, và lạ trong cái quen" – từ đó dễ đón nhận tinh thần văn hóa hơn.

Giám đốc sản xuất Vũ Duy Nam nhấn mạnh: "Chúng tôi không muốn làm một bộ phim chỉ để minh họa văn học hay mô phỏng truyền thống. Thay vào đó, Dế Mèn là cách để kể lại tinh thần văn hóa Việt qua con mắt và tai nghe của thế hệ hôm nay." Ông cũng cho biết, việc đầu tư chỉn chu vào âm nhạc, hoạt hình và cách kể chuyện là hướng đi lâu dài nhằm khơi dậy sự quan tâm đến di sản mà không áp đặt.

"Dế Mèn: Cuộc phiêu lưu tới xóm Lầy Lội" dự kiến khởi chiếu toàn quốc từ ngày 30/5, mở ra một hành trình mới của hoạt hình Việt – nơi văn hóa không bị "trình diễn" mà được sống, được kể lại bằng chính ngôn ngữ của thời đại.