Tiềm năng phát triển mô hình hợp tác xã điện tử

Hợp tác xã điện tử được xem là hướng đi tiềm năng, nâng cao hiệu quả quản lý, minh bạch và mở ra cơ hội cho các hộ sản xuất nhỏ lẻ tham gia vào chuỗi giá trị hiện đại. Tuy nhiên, để mô hình này phát huy hiệu quả cần có giải pháp phù hợp, bảo đảm tính khả thi trong điều kiện thực tiễn.

Bắt nhịp xu thế chuyển đổi số

Hợp tác xã điện tử là mô hình hợp tác xã ứng dụng nền tảng số vào mọi hoạt động từ quản trị nội bộ đến sản xuất, kinh doanh và tiếp thị. Với các công cụ như ví điện tử, hóa đơn điện tử, phần mềm kế toán, nền tảng quản lý bán hàng và hệ thống pháp lý tích hợp, hợp tác xã điện tử giúp các hộ kinh doanh minh bạch hóa hoạt động, giảm chi phí vận hành, nâng cao hiệu quả quản trị mà vẫn giữ được sự linh hoạt vốn có của mô hình kinh doanh cá thể.

Báo cáo từ Liên minh Hợp tác xã Việt Nam cho thấy, tính đến ngày 30/6/2025, cả nước có gần 35.000 hợp tác xã hoạt động theo Luật Hợp tác xã, 147 Liên hiệp hợp tác xã. Khu vực hợp tác xã thu hút 6,17 triệu thành viên, tạo việc làm cho 1,65 triệu lao động. Nhiều hợp tác xã trong lĩnh vực như nông nghiệp, dịch vụ, logistics… bắt đầu ứng dụng nền tảng số trong hoạt động quản lý và kinh doanh nhằm thúc đẩy liên kết chuỗi giá trị. Điều này giúp giảm chi phí sản xuất từ 15-20%, tăng năng suất từ 15-28%, đáp ứng các tiêu chuẩn chất lượng sản phẩm hàng hóa ngày càng khắt khe.

Theo Tiến sĩ Nguyễn Ngọc Song, nguyên Vụ trưởng Tài chính, Bộ Khoa học và Công nghệ, hiện cả nước có 34 tỉnh, thành phố, kể cả vùng biên giới và hải đảo đã có mạng internet đáp ứng yêu cầu chuyển đổi số. Nguồn nhân lực công nghệ thông tin tại địa phương, nhất là ở vùng sâu, vùng xa đang được phát huy. Với nền tảng hạ tầng khoa học, công nghệ hiện nay, Việt Nam hoàn toàn có thể đáp ứng được yêu cầu, mong muốn xây dựng mô hình hợp tác xã điện tử.

Dù được kỳ vọng, vẫn còn khó khăn khi triển khai mô hình này. Việc phát triển hợp tác xã điện tử hiện đang đối mặt với nhiều rào cản như: hạ tầng công nghệ còn thiếu đồng bộ, năng lực công nghệ của đội ngũ cán bộ và xã viên còn hạn chế, nguồn lực tài chính chưa đáp ứng được yêu cầu đầu tư trong khi hành lang pháp lý và chính sách hỗ trợ vẫn chưa hoàn thiện…

Dẫn chứng từ thực tiễn lĩnh vực vận tải hành khách, ông Lưu Viết Dũng, Chủ tịch Hội đồng Quản trị Liên hiệp Hợp tác xã quốc gia cho biết, hiện nay tất cả các chuyến xe khách, gồm vé điện tử và vé giấy đều bắt buộc phải xuất hóa đơn cho khách hàng. Tuy nhiên, hệ thống kế toán chưa đủ năng lực đáp ứng yêu cầu xử lý hàng triệu chuyến xe mỗi ngày. Mặt khác, lái xe không thể vừa điều khiển phương tiện, vừa liên hệ với bộ phận kế toán để lập hóa đơn. Đây là vướng mắc rất thực tế mà các hợp tác xã vận tải đang gặp.

Tại làng nghề thêu truyền thống Quất Động, xã Thượng Phúc (thành phố Hà Nội), nhiều hộ kinh doanh cá thể, khách hàng và doanh nghiệp gặp không ít khó khăn khi muốn mua sản phẩm thêu truyền thống làm quà tặng đối tác nước ngoài. Tuy nhiên, các hộ kinh doanh không thể xuất được hóa đơn, chứng từ hợp lệ theo quy định. Điều đó cho thấy công cụ hiện tại không thể đáp ứng nhu cầu thực tế, là rào cản phát triển quy mô kinh doanh các hộ cá thể, ảnh hưởng đến việc nâng cao giá trị sản phẩm truyền thống và phát triển làng nghề.

Cần giải pháp tổng thể

Để triển khai hiệu quả mô hình này cần có giải pháp tổng thể về hạ tầng công nghệ, hỗ trợ tài chính, nhân lực và hành lang pháp lý phù hợp. Từ góc nhìn về công nghệ, ông Nguyễn Ngọc Chung, đại diện Công ty Công nghệ Tinh Vân Group cho rằng, nên xây dựng nền tảng hợp tác xã số dùng chung cho tất cả. Thay vì mỗi đơn vị phải tự đầu tư hạ tầng và thiết bị riêng lẻ, các hợp tác xã có thể cùng khai thác một ứng dụng đồng bộ, từ đó tiết kiệm đáng kể nguồn lực công nghệ thông tin và giảm gánh nặng chi phí.

Khi hợp tác xã điện tử được xây dựng để cộng hưởng tối đa nguồn lực nội bộ bao gồm quản lý, nội dung, dịch vụ và các hoạt động vận hành chung, hệ thống sẽ kết nối các hợp tác xã với nhau, tạo điều kiện chia sẻ tài nguyên, phân phối và bán hàng chéo, trích xuất rõ ràng nguồn gốc sản phẩm, qua đó tăng tính minh bạch và uy tín hàng hóa.

Ngoài ra, cần có quy định cụ thể, hỗ trợ đào tạo xã viên, gia tăng “bình dân học vụ số”, thiết kế phần mềm phù hợp; tăng kỹ năng về quản trị dữ liệu cho xã viên tương lai. Cần phát triển hạ tầng thương mại điện tử nội bộ có kết nối với bên ngoài, với các sàn thương mại điện tử lớn như Amazon...; xây dựng hệ thống quản lý bán hàng, cổng thanh toán đa dạng; hỗ trợ vận hành hợp tác xã điện tử mới thành lập, người mới tham gia…

Viện trưởng Khoa học giáo dục và Môi trường Nguyễn Văn Khương cho biết, Viện Khoa học giáo dục và Môi trường đang nghiên cứu Đề án thí điểm mô hình hợp tác xã điện tử. Theo đó, hợp tác xã điện tử sẽ trở thành mô hình ứng dụng nền tảng số làm hạ tầng lõi, có khả năng liên kết và cung cấp dịch vụ điện tử cho các thành viên, hộ cá thể; vận hành đa dịch vụ gồm hóa đơn, kế toán, truy xuất nguồn gốc, thương mại điện tử…

Theo Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Tạ Đình Thi, cần có giải pháp đánh giá kỹ lưỡng để xây dựng đề án, thí điểm tại một địa phương hoặc mô hình cụ thể, vừa triển khai, vừa rà soát, đánh giá hiệu quả để làm căn cứ nhân rộng nếu phù hợp.