Hải quan khu vực VIII: Truyền thống và khát vọng

Ngày 10/9/1945, chỉ 8 ngày sau khi Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn Độc lập khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà, Bộ trưởng Bộ Nội vụ Võ Nguyên Giáp đã ký Sắc lệnh số 27/SL thành lập Sở Thuế quan và Thuế gián thu, đánh dấu sự ra đời của Hải quan Việt Nam. Từ dấu mốc lịch sử thiêng liêng ấy, suốt 80 năm xây dựng và trưởng thành, Hải quan Quảng Ninh - nay là Chi cục Hải quan Khu vực VIII không ngừng lớn mạnh, khẳng định vai trò quan trọng trong sự nghiệp phát triển của tỉnh Quảng Ninh cũng như đóng góp xứng đáng vào chặng đường vẻ vang của ngành Hải quan Việt Nam.

Những dấu ấn lịch sử

Tại Quảng Ninh, nơi biên cương địa đầu Tổ quốc, lịch sử của Chi cục Hải quan khu vực VIII gắn liền với lịch sử phát triển của Vùng mỏ anh hùng và của ngành Hải quan Việt Nam. Ngày 15/12/1954, Bộ Công thương ban hành Nghị định số 140 thành lập Chi sở Hải quan Hải Ninh, mở ra chặng đường phát triển riêng của lực lượng Hải quan trên địa bàn. Chỉ vài tháng sau, ngày 27/5/1955, Chi sở Hải quan Hồng Quảng cũng được thành lập, quản lý khu vực Hồng Gai và Quảng Yên. Đến ngày 30/10/1963, tỉnh Quảng Ninh chính thức ra đời trên cơ sở hợp nhất Hải Ninh và Hồng Quảng. Cùng với đó, ngày 8/2/1964, Bộ Ngoại thương ban hành Quyết định số 47 thành lập Chi cục Hải quan Quảng Ninh, hợp nhất Chi cục Hải quan Hồng Quảng và Phòng Hải quan Hải Ninh. Từ đây, Hải quan Quảng Ninh từng bước trở thành lực lượng nòng cốt trong quản lý, kiểm soát, phục vụ phát triển kinh tế - xã hội vùng Đông Bắc của Tổ quốc.

Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước (1964-1975), lực lượng Hải quan Quảng Ninh đã cùng quân dân địa phương kiên cường bám trụ, vừa chiến đấu bảo vệ cảng, cửa khẩu, vừa linh hoạt giải quyết thủ tục hải quan, đảm bảo cung ứng sản xuất và quốc phòng. Những cán bộ hải quan vẫn luôn tự hào với tinh thần “bám cảng bám tàu, bám hàng bám khẩu”, đóng góp vào chiến thắng chung của dân tộc.

Bước sang thời kỳ đổi mới, Hải quan Quảng Ninh nhanh chóng thích ứng, đi đầu trong cải cách quản lý nhà nước về hải quan, tạo môi trường thông thoáng cho thương mại, đầu tư và du lịch. Năm 1985, Chi cục Hải quan Quảng Ninh được đổi tên thành Hải quan Quảng Ninh, hoạt động chính quy, bài bản trên cả ba lĩnh vực: Giám sát quản lý, thu thuế xuất nhập khẩu và chống buôn lậu. Riêng công tác chống buôn lậu, Hải quan Quảng Ninh đạt được nhiều kết quả tích cực, đặc biệt có nhiều vụ điển hình trong thời kỳ này được ghi nhận đánh giá cao như vụ tàu Thuận Hải (1992), vụ 9 xà lan LASH (5/1993)...

Đến năm 1994, đơn vị đổi tên thành Cục Hải quan tỉnh Quảng Ninh. Bộ máy gồm 6 phòng tham mưu, 8 đơn vị cửa khẩu và 2 đội kiểm soát chuyên trách tuyến bộ và tuyến biển. Năm 1998 lực lượng Hải quan làm nhiệm vụ tại Trạm Kiểm soát liên hợp Km15 – Bến tàu Dân Tiến được áp dụng mô hình thí điểm như một đơn vị trực thuộc Cục. Tháng 8/1998 Chi cục Hải quan Bắc Phong Sinh được thành lập, nâng tổng số 17 đơn vị thuộc và trực thuộc. 

Năm 2025 đánh dấu bước ngoặt mới: thực hiện chủ trương tinh gọn bộ máy, Cục Hải quan tỉnh Quảng Ninh được kiện toàn thành Chi cục Hải quan khu vực VIII - một trong 20 chi cục khu vực của Hải quan Việt Nam. Với 13 đầu mối tổ chức, hơn 550 cán bộ, công chức, người lao động, lực lượng hôm nay tiếp tục phát huy truyền thống vẻ vang, giữ vững vai trò “người gác cửa nền kinh tế” nơi địa đầu Đông Bắc, quản lý 3 cửa khẩu đường bộ quốc tế và quốc gia (Móng Cái, Hoành Mô, Bắc Phong Sinh), cùng 3 cửa khẩu cảng biển quan trọng (Hòn Gai, Cẩm Phả, Vạn Gia).

Vững bước hội nhập

Từ những ngày đầu với vài chục cán bộ, đến nay trên chặng đường 80 năm hội nhập và phát triển, Chi cục Hải quan Khu vực VIII đã trở thành lực lượng hùng hậu, chuyên nghiệp, được rèn luyện qua chiến tranh và trưởng thành trong công cuộc đổi mới, hội nhập quốc tế. Nhất là trong bối cảnh thương mại toàn cầu nhiều biến động, Quảng Ninh vẫn duy trì tốc độ tăng trưởng ấn tượng.

Trong giai đoạn từ năm 1986-1993, Hải quan Quảng Ninh đã kiểm tra, giám sát, làm thủ tục cho 3.041 lượt phương tiện vận tải xuất nhập cảnh, 10,8 triệu tấn hàng hóa, thu hơn 474 tỷ đồng tiền thuế xuất nhập khẩu; bắt giữ 234 vụ buôn lậu với trị giá hàng vi phạm là 26,31 tỷ đồng. Từ năm 1994-2004 đã làm thủ tục cho 130.420 lượt phương tiện vận tải xuất nhập cảnh, hơn 19 triệu hành khách xuất nhập cảnh; kim ngạch hàng hóa đạt 6,5 tỷ USD; thu ngân sách đạt hơn 15.000 tỷ đồng; bắt giữ 9.209 vụ buôn lậu với trị giá 135,675 tỷ đồng.

Từ năm 2004-2014 thu thuế đạt 117.553 tỷ đồng. Kết quả thu thuế xuất nhập khẩu năm sau luôn tăng cao hơn năm trước và luôn đứng trong top 5 tỉnh, thành phố dẫn đầu về thu ngân sách trong cả nước. Giai đoạn 2015-2020, các hoạt động XNK tăng trưởng ổn định, từ hơn 55.000 tờ khai (năm 2015) lên gần 90.000 tờ khai (năm 2020), tăng trung bình 7,5%/năm. Kim ngạch XNK dao động từ 10-15 tỷ USD/năm. Số thu ngân sách hàng năm trung bình đạt trên 9.000 tỷ đồng, chiếm trên 90% tổng thu NSNN trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh.

Giai đoạn 2021-2024, kim ngạch xuất nhập khẩu qua địa bàn tăng bình quân 16,6%/năm, từ 12,9 tỷ USD (2021) lên 18,7 tỷ USD (2024). Riêng năm 2023, bất chấp suy giảm thương mại thế giới, kim ngạch của tỉnh vẫn đạt gần 16 tỷ USD, thể hiện sự nỗ lực vượt khó, đồng hành cùng doanh nghiệp. Hải quan khu vực VIII nhiều năm liên tiếp luôn nằm trong nhóm dẫn đầu toàn quốc về số thu ngân sách từ hoạt động xuất nhập khẩu. Trong 2 năm trở lại đây, số lượng doanh nghiệp tham gia hoạt động XNK trên địa bàn tỉnh tăng vượt trội. Năm 2024 có tới 2.312 doanh nghiệp, thu hút thêm hơn 1.100 doanh nghiệp mới. Riêng  8 tháng năm 2025, thu hút 1.048 doanh nghiệp mới. Những con số cho thấy rõ niềm tin của cộng đồng doanh nghiệp đối với môi trường XNK tại Quảng Ninh và chất lượng phục vụ của Chi cục Hải quan khu vực VIII. Đây là minh chứng rõ ràng cho năng lực quản lý hiệu quả, đồng thời đóng góp quan trọng vào nguồn lực phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh và đất nước.

Với hệ thống cửa khẩu, cảng biển được quản lý chặt chẽ, minh bạch đã tạo niềm tin cho cộng đồng doanh nghiệp. Năm 2024, có tới 2.046 doanh nghiệp tham gia làm thủ tục hải quan qua địa bàn, tăng 30% so với năm trước. Tổng số tờ khai xử lý đạt 168.920, tăng 20% so với năm 2023. Con số này thêm một lần nữa cho thấy sức hấp dẫn ngày càng lớn của Quảng Ninh với nhà đầu tư, cũng như nỗ lực cải cách, hỗ trợ kịp thời của lực lượng hải quan.

Xác định cải cách hành chính là bước đột phá chiến lược, Hải quan Khu vực VIII đã triển khai hiệu quả hải quan điện tử, áp dụng quản lý rủi ro, kiểm tra sau thông quan… Qua đó rút ngắn thời gian thông quan, tiết kiệm chi phí cho doanh nghiệp, đồng thời nâng cao chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh. Những nỗ lực ấy góp phần giúp Quảng Ninh nhiều năm liền đứng đầu bảng xếp hạng PCI, DDCI. Không chỉ vậy, với vị trí biên giới trọng điểm, Quảng Ninh luôn là địa bàn phức tạp về buôn lậu, gian lận thương mại, tội phạm ma túy. Trong giai đoạn 2023-2025, Hải quan Quảng Ninh đã phối hợp với Công an, Bộ đội Biên phòng, Cảnh sát biển trao đổi 475 lượt tin nghiệp vụ, phát hiện và xử lý 231 vụ buôn lậu, 97 vụ án ma túy, cùng hàng chục vụ việc vi phạm trật tự xã hội. Nhiều vụ án lớn được triệt phá đã góp phần giữ vững an ninh biên giới, bảo đảm môi trường đầu tư kinh doanh lành mạnh.

Xuyên suốt chiều dài lịch sử, từ thời chiến đến thời bình, từ thời bao cấp đến đổi mới và cho đến sau này, Hải quan Quảng Ninh hay giờ đây là Hải quan khu vực VIII đều hoàn thành và hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ, phát huy vai trò “gác cửa nền kinh tế” dưới ngọn cờ “Bảo vệ lợi ích, chủ quyền quốc gia”. Nhờ những đóng góp tích cực, Hải quan Khu vực VIII luôn được đánh giá là đơn vị điển hình tiên tiến của ngành, của tỉnh và được nhận nhiều phần thưởng cao quý: Huân chương Lao động hạng Nhất, Nhì, Ba (1985, 1991, 1995); Huân chương Độc Lập hạng Ba (2000); 2 Huân chương Chiến công hạng Ba (1998); danh hiệu “Anh hùng Lao động thời kỳ đổi mới” (2005); nhiều năm liên tục nhận Cờ thi đua của Thủ tướng Chính phủ trao tặng về thành tích dẫn đầu ngành Hải quan cùng nhiều phần thưởng cao quý khác. 

Sau hành trình 80 năm vẻ vang, ngành Hải quan đang bước vào giai đoạn cải cách toàn diện, hướng tới mục tiêu xây dựng Hải quan số, Hải quan xanh, Hải quan thông minh theo Chiến lược phát triển đến năm 2030. Đồng hành cùng tiến trình ấy, Hải quan Quảng Ninh - Chi cục Hải quan Khu vực VIII tiếp tục đổi mới, kế thừa và phát huy truyền thống, sức mạnh đoàn kết; xây dựng Đảng bộ trong sạch, vững mạnh; tổ chức lực lượng theo phương châm “Tinh gọn - Mạnh - Hiệu năng, Hiệu lực, Hiệu quả”. Đội ngũ cán bộ hải quan không ngừng rèn luyện phẩm chất, bản lĩnh, uy tín, chuyên nghiệp, minh bạch, thích ứng với yêu cầu hội nhập quốc tế, góp phần cùng toàn hệ thống chính trị tỉnh Quảng Ninh và toàn ngành Hải quan hiện thực hóa thắng lợi mục tiêu Nghị quyết và Chiến lược phát triển Hải quan đến năm 2030.