'Mức giảm trừ gia cảnh không đủ nuôi con tại đô thị lớn'

Hiện giảm trừ gia cảnh cho cá nhân người nộp thuế là 11 triệu đồng và giảm trừ mỗi người phụ thuộc 4,4 triệu, duy trì từ tháng 7/2020. Cá nhân được trừ các khoản bảo hiểm, giảm trừ gia cảnh, phụ cấp, trợ cấp..., số còn lại là thu nhập tính thuế cá nhân.

Anh Trần Thái Việt, nhân viên kỹ thuật tại Cầu Giấy (Hà Nội), cho biết mức thu nhập hai vợ chồng khoảng trên dưới 40 triệu đồng mỗi tháng. Tổng mức giảm trừ cho gia đình anh là 26,4 triệu đồng (gồm 2 người lớn, 1 trẻ em). Tương ứng, mức thuế thu nhập hàng tháng khoảng 1 triệu đồng.

Song các khoản chi phí sinh hoạt ngày càng đắt đỏ khiến vợ chồng anh luôn trong tình trạng "co kéo, chưa dám sinh thêm con". Anh cho biết, riêng chi phí thuê nhà mỗi tháng khoảng 7-9 triệu cho một căn hộ 2 phòng ngủ, cách chỗ làm gần chục km. Chi phí cho con cũng lên tới 7-8 triệu đồng, gồm học phí mầm non khoảng 4,5 triệu, tiền sữa hơn 1 triệu, học thêm tiếng anh và ngoại khóa gần 2 triệu. Các khoản này chưa kể chi phí cho ăn uống, giải trí, biếu tặng người thân.

"Trong khi đó, thu nhập không tăng, mức giảm trừ gia cảnh giữ nguyên 4,4 triệu đồng nhiều năm qua", anh nói, cho rằng nếu cơ quan quản lý điều chỉnh mức giảm trừ hợp lý, người lao động như vợ chồng anh sẽ bớt được một phần tiền thuế, có điều kiện để cải thiện chất lượng cuộc sống hoặc tiết kiệm.

Tại hội thảo về thuế thu nhập cá nhân do Báo Lao động tổ chức ngày 14/3, ông Nguyễn Quang Huy, CEO Khoa Tài chính - Ngân hàng (Trường Đại học Nguyễn Trãi) tính toán chi phí nuôi một đứa trẻ tại các đô thị lớn như Hà Nội hay TP HCM, gồm tiền học, ăn uống, y tế, có thể lên tới 8-10 triệu đồng một tháng, gấp đôi mức giảm trừ hiện tại (4,4 triệu đồng).

Do đó, theo chuyên gia này mức giảm trừ với người phụ thuộc 4,4 triệu đồng một tháng là khó đáp ứng nhu cầu sinh hoạt và giáo dục con cái hay chi phí chăm sóc cha mẹ già yếu.

"Việc áp dụng mức giảm trừ thấp hơn thực tế chi tiêu đã tạo gánh nặng tài chính cho các gia đình có con nhỏ hoặc phải chăm sóc người phụ thuộc", ông Huy đánh giá.

Theo cập nhật của nền tảng dữ liệu Numbeo, chi phí sống cho gia đình 4 người tại Hà Nội khoảng 42,5 triệu đồng nếu không thuê nhà. Trong khi đó, TP HCM sẽ cao hơn khoảng 3,9%, ở mức 43,1 triệu đồng. Chi phí sẽ tăng lên tới xấp xỉ 70 triệu đồng nếu cần thuê căn hộ 3 phòng ngủ khu vực trung tâm.

Nói với VnExpress, bà Nguyễn Thùy Dương, Trưởng bộ phận Tư vấn thuế thu nhập cá nhân - KPMG Việt Nam, còn chỉ ra rằng điều kiện về ngưỡng thu nhập dưới 1 triệu đồng để xem xét là người phụ thuộc cho đối tượng như cha mẹ không phản ánh đúng mức chi tiêu thực tế. Quy định này được đưa ra từ năm 2013 và chưa có bất kỳ lần điều chỉnh nào, trong khi mức sống người dân thay đổi.

Thực tế, người nộp thuế có cha mẹ cao tuổi dù có lương hưu hoặc trợ cấp xã hội nhưng vẫn phải đối mặt với chi phí sinh hoạt ngày càng cao, đặc biệt các khoản chi y tế.

Gia đình chị Nguyễn Thị Huệ (Hà Đông, Hà Nội) là ví dụ. Mẹ chồng chị có lương hưu hơn 2 triệu đồng mỗi tháng nên không được tính vào đối tượng giảm trừ gia cảnh. Mỗi tháng, bà phải đi khám định kỳ và mua thêm thuốc điều trị bệnh với chi phí 2-3 triệu mỗi lần. "Lương hưu của bà vừa đủ tiền mua thuốc hàng tháng. Nhiều đợt bà yếu, phải nằm viện hàng tuần khá tốn kém, riêng tiền phòng dịch vụ có khi tới 1 triệu mỗi ngày", chị Huệ kể.

Chuyên gia thuế KPMG cho rằng nếu dựa vào ngưỡng 1 triệu đồng làm điều kiện để xét người phụ thuộc, sẽ dẫn đến nhiều trường hợp thực sự cần hỗ trợ nhưng lại không đủ điều kiện. Thay vì đó, cơ quan lập pháp cân nhắc áp dụng tiêu chí thu nhập theo chuẩn hộ nghèo hoặc cận nghèo của từng địa phương.

Thực tế, mức giảm trừ gia cảnh đang cào bằng giữa các khu vực trong khi chi tiêu tối thiểu giữa nông thôn và thành thị rất khác nhau.

Theo một báo cáo của cơ quan thống kê năm ngoái, chỉ số sinh hoạt theo không gian (SCOLI) năm 2023 cho thấy giá hàng hóa, dịch vụ ở Hà Nội đắt đỏ nhất cả nước, liền sau là TP HCM. Trong khi đó, 5 địa phương có mức giá thấp nhất là Bến Tre bằng 85,9%, Nam Định (86,3%), Quảng Trị (86,6%), Sóc Trăng (87,8%) và Gia Lai bằng (87,9%) so với Hà Nội.

SCOLI là thước đo phản ánh xu hướng, mức độ biến động giá sinh hoạt của 63 tỉnh thành, 6 vùng kinh tế xã hội theo hàng năm. Thủ đô Hà Nội và vùng Đồng bằng sông Hồng được lấy làm gốc để so sánh, với mốc tính 100%. Nguyên nhân chênh lệch chi phí giữa các địa phương chủ yếu do sự khác nhau ở giá dịch vụ ăn uống, may mặc, nhà cho thuê, giao thông, dịch vụ giáo dục, giải trí...

Việc mở rộng danh mục các khoản giảm trừ cho người nộp thuế là giải pháp được các chuyên gia đề cập tới. Chuyên gia KMPG dẫn ví dụ Trung Quốc giảm trừ thuế cho nhóm chi tiêu khác nhau như tiền nuôi con, chi phí giáo dục cho con cái và chính người lao động, tiền thuê nhà, lãi vay mua nhà...

"Việc này làm giảm áp lực tài chính, khuyến khích người dân đầu tư vào giáo dục", bà nói, thêm rằng mức giảm trừ gia cảnh phản ánh sát thực tế sẽ giúp người dân có thu nhập khả dụng cao hơn, từ đó kích thích tiêu dùng, tăng trưởng kinh tế.

Cùng quan điểm, ông Nguyễn Văn Được, Tổng giám đốc Công ty tư vấn thuế Trọng Tín cho biết phạm vi các khoản giảm trừ này ở các nước cũng rất đa dạng. Chẳng hạn, có nước cho phép giảm trừ các khoản đóng bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế. Có quốc gia cho phép trừ các khoản chi phí y tế, giáo dục của con hoặc có nơi giảm trừ với các khoản lãi tiền vay mua nhà trả góp...

Ông nhận định việc điều chỉnh giảm trừ gia cảnh có thể khuyến khích mức độ tuân thủ của người nộp thuế, khi mức giảm trừ đã được thiết kế để phản ánh thực tế và công bằng hơn mức sống của người dân. Do đó, về tổng thể việc này còn có thể giúp tăng nguồn thu, tăng tiêu dùng, thúc đẩy sản xuất hàng hóa, tăng sức cạnh tranh về môi trường lao động.

Để giải quyết bất cập này, bà Nguyễn Thùy Dương cho rằng nhà chức trách có thể xem xét dựa vào mức lương tối thiểu vùng để tính toán giảm trừ gia cảnh theo vùng miền.

Một chuyên gia tài chính tính toán với giả sử mức giảm trừ gia cảnh gấp 4 lần lương tối thiểu vùng. Theo đó, lương tối thiểu tại TP HCM là 4,96 triệu đồng, sẽ tương ứng giảm trừ gia cảnh khoảng 19,84 triệu đồng, thay vì 11 triệu mỗi tháng như hiện nay.

Thực tế, các đề xuất này đang được Bộ Tài chính nghiên cứu khi sửa Luật Thuế thu nhập cá nhân. Mới đây, cơ quan này cho biết mức lương tối thiểu vùng có thể là một căn cứ tham chiếu để xác định mức giảm trừ gia cảnh. Họ nhìn nhận mức lương tối thiểu vùng có ý nghĩa bù đắp trượt giá, phù hợp và giúp phân biệt mức sống, chi phí của người lao động ở các vùng khác nhau.

Ngoài mức giảm trừ, tần suất điều chỉnh cũng cần được xem xét. Luật Thuế thu nhập cá nhân có hiệu lực vào năm 2007, sau đó mức giảm trừ gia cảnh lần lượt được điều chỉnh vào 2013 và 2020. Tức là, khoảng cách giữa các lần cập nhật thay đổi 6-7 năm. Bởi theo quy định, khi chỉ số giá tiêu dùng (CPI) biến động trên 20%, Chính phủ mới trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội điều chỉnh mức giảm trừ này.

Việc thời gian điều chỉnh cách nhiều năm như vậy, theo chuyên gia của KPMG, chính sách thuế chưa theo kịp biến động kinh tế, ảnh hưởng đến thu nhập thực tế của người lao động. Thay vì quy định điều chỉnh giảm trừ gia cảnh dựa trên CPI biến động trên 20%, bà Dương cho rằng nhà điều hành nên xem xét thêm cơ chế tự động điều chỉnh giảm trừ gia cảnh hàng năm theo lạm phát hoặc lương tối thiểu vùng.

Thuế thu nhập cá nhân đem lại nguồn thu cao thứ ba trong hệ thống thuế, sau VAT và thu nhập doanh nghiệp. Năm 2024, tổng thu ngân sách Nhà nước lần đầu vượt 2 triệu tỷ đồng. Trong đó, thuế thu nhập cá nhân ước đạt 189.000 tỷ đồng, tăng 20% so với năm trước đó. Tỷ trọng loại thuế này chiếm hơn 9,3% trong tổng thu ngân sách Nhà nước, tăng từ mức 5,3% vào 2011.

Dự án Luật thuế thu nhập cá nhân (sửa đổi) sẽ được đăng ký vào chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2025 và dự kiến trình Quốc hội cho ý kiến vào tháng 10/2025, thông qua vào tháng 5/2026.