Lấy khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo làm động lực phát triển

Khoa học và công nghệ (KHCN) là nội dung then chốt trong mọi hoạt động của tất cả các ngành, các cấp, là nhân tố thúc đẩy tăng trưởng kinh tế - xã hội và củng cố quốc phòng - an ninh. Nhận thức được tầm quan trọng chiến lược đó, trong thời gian qua, tỉnh Quảng Ninh đã huy động mọi nguồn lực để phát triển KHCN. Trong thời đại mới, nhất là từ sau khi Nghị quyết số 57-NQ/TW (ngày 22/12/2024) của Bộ Chính trị về đột phá phát triển KHCN, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia được ban hành, Quảng Ninh đã, đang và sẽ tiếp tục chú trọng, lấy KHCN và đổi mới sáng tạo làm động lực bước vào hành trình của kỷ nguyên phát triển mới.

Nền tảng vững vàng từ nhiều thành tựu

Tại Quảng Ninh, KHCN và đổi mới sáng tạo đã thể hiện rõ sự đóng góp quan trọng trong kết quả nổi bật của mỗi giai đoạn phát triển. Điều đó được thể hiện rõ qua nhiều con số: Năm 2020, tỷ trọng giá trị sản phẩm công nghệ cao và sản phẩm ứng dụng công nghệ cao của Quảng Ninh đạt 45,24% tổng giá trị sản xuất công nghiệp, vượt 13,1% so với mục tiêu Nghị quyết 20-NQ/TW về phát triển KHCN phục vụ sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế. Tỷ lệ đóng góp chỉ số năng suất các nhân tố tổng hợp vào GRDP của Quảng Ninh tăng từ 43,48% năm 2021 lên 50,01% năm 2023, năm 2024 tiếp tục duy trì trên 50%. 2 năm liền, chỉ số đổi mới sáng tạo cấp địa phương (PII) của Quảng Ninh đều đứng trong tốp 10 tỉnh, thành phố có điểm số cao nhất. Đặc biệt, năm 2024, Quảng Ninh đứng thứ 6 với 47,82 điểm, vượt 3 bậc so với năm 2023.

Giai đoạn 2020-2024, đã có 108 nhiệm vụ KHCN cấp tỉnh được triển khai. Các nhiệm vụ được ưu tiên lựa chọn để cụ thể hóa các nhiệm vụ, giải pháp trọng tâm về KHCN theo yêu cầu các nghị quyết chuyên đề của Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh, các đề án, chương trình, kế hoạch của UBND tỉnh. Qua đó đã góp phần tăng năng suất, chất lượng, hiệu quả lao động, quản lý nhà nước, giải quyết nhiều vấn đề mới về môi trường, biến đổi khí hậu, cũng như bảo tồn, phát huy những giá trị văn hóa, con người. Nhiều thương hiệu, đặc sản vùng miền được bảo hộ xây dựng thương hiệu, nhãn hiệu tập thể, nâng cao được sức cạnh tranh... Kết quả triển khai các nhiệm vụ đã được bàn giao, ứng dụng lên tới gần 90%, tiết kiệm ngân sách trên 9% (tương đương khoảng 28 tỷ đồng). Nhiều nhiệm vụ, đề tài, dự án, đề án KHCN đã được ứng dụng vào thực tiễn, mang lại hiệu quả thiết thực. KHCN và đổi mới sáng tạo đã đóng góp tích cực hơn trong nâng cao năng suất lao động, chất lượng sản phẩm, bảo vệ môi trường, sử dụng hiệu quả tài nguyên thiên nhiên, thích ứng với biến đổi khí hậu, bảo vệ và chăm sóc sức khỏe nhân dân, bảo đảm quốc phòng - an ninh và trật tự an toàn xã hội.

Riêng năm 2024, trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh đã triển khai gần 60 dự án, đề tài, nhiệm vụ KHCN cấp quốc gia, cấp tỉnh. Các đề tài, nhiệm vụ tập trung vào những ngành, lĩnh vực đang được tỉnh ưu tiên đẩy mạnh, như: Kinh tế biển, công nghiệp chế biến, chế tạo, năng lượng tái tạo, quốc phòng an ninh, phòng chống thiên tai, thích ứng với biến đổi khí hậu, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, chuyển đổi số, kinh tế số, xã hội số… Tỉnh chi đầu tư cho KHCN và đổi mới sáng tạo là hơn 126 tỷ đồng, bằng 1,78% tổng chi thường xuyên ngân sách tỉnh. Ngoài nguồn vốn chi thường xuyên ngân sách cấp tỉnh, Quảng Ninh cũng huy động các nguồn lực khác đầu tư cho KHCN và đổi mới sáng tạo, thu về nhiều kết quả khả quan đáng ghi nhận…

Trong từng ngành, từng lĩnh vực trọng điểm của kinh tế - xã hội, sự đóng góp của KHCN đều được thể hiện rõ nét, mang lại những giá trị nổi bật. Đối với sản xuất nông nghiệp, KHCN cũng đã mở ra nhiều cơ hội cho các chủ thể sản xuất tiết kiệm chi phí, nâng cao hiệu suất canh tác, góp phần làm thay đổi nhận thức của người dân từ sản xuất manh mún, nhỏ lẻ sang sản xuất theo hướng tập trung, nâng cao chất lượng, giá trị sản phẩm. Các nông sản tiếp tục được hỗ trợ xây dựng, phát triển thương hiệu gắn với truy xuất nguồn gốc đã giúp tăng giá bán bình quân 15-20%; bảo đảm điều kiện phân phối trong các siêu thị lớn và trên các sàn thương mại điện tử. Hiện đã có 249/394 sản phẩm OCOP đăng ký bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ, đạt 63,2%. Tỉnh cũng đã hình thành 2 khu nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao tại Đông Triều và Đầm Hà.

Việc ứng dụng KHCN vào các khâu của hoạt động sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp cũng được đẩy mạnh. Đến cuối năm 2024, Quảng Ninh đã có 28 doanh nghiệp KHCN, nằm trong nhóm các tỉnh, thành có nhiều doanh nghiệp KHCN trong toàn quốc. Các doanh nghiệp đã chủ động tích cực đầu tư đổi mới công nghệ theo hướng tiết kiệm năng lượng, tài nguyên, bảo vệ môi trường và tăng năng suất lao động. Các đơn vị ngành than đã và đang từng bước làm chủ nhiều công nghệ mới, tiên tiến, tập trung đẩy mạnh ứng dụng cơ giới hóa, tự động hóa, tin học hóa vào sản xuất và quản lý nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh gắn với phát triển xanh, bền vững. Đặc biệt, một số đơn vị đã chủ động thiết kế, chế tạo công nghệ, thiết bị để tránh lệ thuộc vào nước ngoài, tăng tỷ lệ nội địa hóa, giảm được 30% so với chi phí thuê ngoài, giá thành sản phẩm chỉ bằng 2/3 so với nhập khẩu.

Trong y học, những thiết bị hiện đại, chuyên sâu đã được đầu tư, từng bước đáp ứng nhu cầu khám chữa bệnh, chăm sóc sức khỏe cho nhân dân. Giáo dục thông minh hiện diện trong hầu hết các trường, lớp học giúp nâng cao chất lượng dạy và học toàn tỉnh. Ngoài ra, các lĩnh vực du lịch, kinh tế biển cũng đều được ứng dụng KHCN, nhanh chóng nắm bắt xu thế mới để phát triển nhanh và bền vững…

Đáng chú ý, sự có mặt của chuyển đổi số đã và đang làm thay đổi căn bản, toàn diện hoạt động chỉ đạo, điều hành, quản lý của cấp ủy, chính quyền các cấp, hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp, phương thức sống, làm việc của người dân trên địa bàn tỉnh theo chiều hướng tích cực, đem lại cuộc sống hiện đại, thông minh, tiện ích hơn. KHCN đã tạo đột phá vượt bậc trong khâu ứng dụng giải pháp mới, đồng bộ vào hoạt động của các cơ quan nhà nước, góp phần thúc đẩy cải cách hành chính, nâng cao chất lượng hoạt động công vụ, tiết kiệm thời gian, chi phí trong hoạt động quản lý, giám sát và điều hành cơ quan, cải thiện chỉ số xếp hạng của tỉnh. Nhiều năm liền Quảng Ninh đạt mức tăng trưởng 2 con số, giữ vị trí quán quân về các Chỉ số PCI, PAR Index.

Nhận định điểm nghẽn, tháo gỡ khó khăn

"Quảng Ninh luôn xác định KHCN và đổi mới sáng tạo là động lực quan trọng hàng đầu để thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh đã ban hành Nghị quyết số 13-NQ/TU (ngày 28/4/2023) về phát triển KHCN và đổi mới sáng tạo đến năm 2030. Chỉ sau hơn một năm triển khai thực hiện, hoạt động KHCN và đổi mới sáng tạo của tỉnh có nhiều kết quả rất tích cực và thiết thực. Trong giai đoạn phát triển mới, nhất là từ sau khi Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển KHCN, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia được ban hành, tỉnh đã xây dựng, khẩn trương bắt tay vào thực hiện Chương trình hành động triển khai Nghị quyết số 57 sát với tình hình thực tiễn của tỉnh. Qua đó tạo sự chuyển biến mang tính đột phá về nhận thức và tổ chức thực hiện, góp phần đưa đất nước phát triển giàu mạnh. Trong đó nhận diện những điểm yếu, điểm nghẽn, tập trung tháo gỡ những khó khăn, đẩy mạnh phát triển KHCN” - Ông Nguyễn Mạnh Cường, Giám đốc Sở KH&CN, cho biết.

Nghị quyết số 13 của Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh với 7 nhóm mục tiêu cụ thể được đặt ra cho lĩnh vực KHCN và đổi mới sáng tạo đã giúp tỉnh tiến nhiều bước dài trên hành trình phát triển KHCN. Nghị quyết đặt ra mục tiêu đến năm 2030, Quảng Ninh thuộc nhóm các địa phương đi đầu cả nước về ứng dụng, chuyển giao KHCN và đổi mới sáng tạo, với tiềm lực, trình độ KHCN và đổi mới sáng tạo đạt mức tiên tiến ở một số lĩnh vực quan trọng và ở một số ngành, lĩnh vực đạt trình độ khu vực, quốc gia, quốc tế. KHCN và đổi mới sáng tạo phát triển vững chắc, thực sự trở thành động lực tăng trưởng kinh tế, góp phần xây dựng Quảng Ninh trở thành tỉnh kiểu mẫu, giàu đẹp, văn minh, hiện đại, phát triển kinh tế nhanh, bền vững gắn với bảo đảm vững chắc quốc phòng - an ninh.

Những mục tiêu tỉnh đặt ra đã hoàn thành và đang tiếp tục phấn đấu trong Nghị quyết số 13 của Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh hoàn toàn đồng nhất với những yêu cầu đặt ra trong Nghị quyết số 57 của Bộ Chính trị. Đồng thời, những mục tiêu, yêu cầu, nhiệm vụ trong giai đoạn mới cũng được nâng lên một tầm cao hơn, đặt ra thêm nhiều thách thức cho Quảng Ninh trên hành trình phát triển KHCN và đổi mới sáng tạo. Điều đó yêu cầu Quảng Ninh cần nhanh chóng nhận diện những điểm yếu, điểm nghẽn, tập trung tháo gỡ những khó khăn để đẩy mạnh hơn nữa phát triển KHCN.

Mặc dù đã đạt được nhiều kết quả tích cực, tuy nhiên con đường phát triển KHCN và đổi mới sáng tạo của tỉnh, đặc biệt là đối với các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh vẫn đang phải đối mặt với không ít thách thức. Trong đó, vấn đề khó khăn nhất là việc thiếu nguồn lực tài chính để đầu tư đổi mới công nghệ. Đổi mới công nghệ đòi hỏi nguồn vốn lớn, trong khi nhiều doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh hiện nay còn hạn chế về tài chính, dẫn đến việc chậm ứng dụng hoặc chỉ áp dụng công nghệ ở mức độ thấp; nhiều doanh nghiệp vẫn sử dụng công nghệ cũ, lạc hậu do không đủ kinh phí để nâng cấp hoặc đầu tư mới. Cùng với đó, Quảng Ninh còn phải đối mặt với việc thiếu nguồn nhân lực chất lượng cao về KHCN. Doanh nghiệp hiện nay đang khó tuyển dụng hoặc đào tạo nhân lực có trình độ về công nghệ số, tự động hóa, trí tuệ nhân tạo, dẫn đến khó khăn trong việc triển khai các công nghệ mới. Đối với các doanh nghiệp đã đầu tư công nghệ, vẫn gặp khó khăn trong vận hành và bảo trì do thiếu chuyên gia kỹ thuật. Không chỉ vậy, tỉnh và cộng đồng doanh nghiệp hiện cũng thiếu thông tin và kết nối về công nghệ mới tiên tiến, phù hợp với lĩnh vực hoạt động của mình; việc kết nối giữa doanh nghiệp với các viện nghiên cứu, trường đại học còn hạn chế, dẫn đến tình trạng doanh nghiệp không biết nên ứng dụng công nghệ nào và mua từ đâu…

Đặc biệt, trong quá trình phát triển KHCN và đổi mới sáng tạo, vẫn còn tâm lý e ngại rủi ro trong quá trình đầu tư. Doanh nghiệp lo ngại công nghệ mới có thể không phù hợp với thực tế sản xuất, dẫn đến thất bại và lãng phí vốn đầu tư. Một số doanh nghiệp từng có kinh nghiệm không thành công khi áp dụng công nghệ mới nên e dè trong việc tiếp tục đầu tư. Khó khăn này một phần do cơ chế hỗ trợ từ chính sách chưa đáp ứng đủ nhu cầu thực tế. Mặc dù tỉnh Quảng Ninh đã có các chương trình hỗ trợ doanh nghiệp đổi mới công nghệ, nhưng quy trình tiếp cận nguồn hỗ trợ còn phức tạp, nhiều doanh nghiệp chưa thể tận dụng hiệu quả, một số chính sách hỗ trợ còn mang tính chung chung, chưa thực sự sát với nhu cầu của từng ngành nghề cụ thể. Bên cạnh đó, tỉnh cũng chưa có nhiều doanh nghiệp mạnh dạn đầu tư vào nghiên cứu phát triển. Phần lớn doanh nghiệp Quảng Ninh chưa dành ngân sách cho nghiên cứu phát triển mà vẫn chủ yếu nhập khẩu công nghệ có sẵn. Việc thiếu đội ngũ nghiên cứu phát triển nội bộ khiến doanh nghiệp khó có thể tối ưu hoặc cải tiến công nghệ phù hợp với đặc thù sản xuất của mình.

Chia sẻ về giải pháp để thúc đẩy hơn nữa KHCN và đổi mới sáng tạo, lấy đây làm động lực phát triển cho kỷ nguyên mới, Giám đốc Sở KH&CN Nguyễn Mạnh Cường cho biết: Nghị quyết số 57 của Bộ Chính trị xác định KHCN, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là những đột phá quan trọng hàng đầu, tạo động lực mạnh mẽ cho sự phát triển KHCN nói chung, doanh nghiệp và người dân nói riêng. Để góp phần thực hiện thành công mục tiêu đề ra, ngành KHCN cần phải bám sát các nhiệm vụ, tham mưu với lãnh đạo tỉnh nhằm đưa ra giải pháp trọng tâm liên quan đến lĩnh vực KHCN được phê duyệt. Bên cạnh đó, cần triển khai bảo đảm tiến độ, hiệu quả đầu tư, góp phần nâng cao khả năng tiếp thu, làm chủ, phát triển và chuyển giao công nghệ tiên tiến ứng dụng vào sản xuất, gắn với phát triển đồng bộ hệ thống kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội của tỉnh.

Để theo kịp xu thế phát triển, cũng như thực hiện việc sắp xếp, tinh gọn bộ máy theo chủ trương của Nhà nước, ngành KHCN cần tăng cường hơn nữa hoạt động nghiên cứu, ứng dụng khoa học xã hội phục vụ đổi mới phương thức lãnh đạo, nâng cao năng lực lãnh đạo, công tác quản lý nhà nước, quản trị địa phương trong điều kiện chuyển đổi số, kinh tế số để nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả, sức cạnh tranh của sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ và của nền kinh tế tỉnh.

Trong năm 2025 và giai đoạn tiếp theo, Quảng Ninh xác định tập trung tháo gỡ "nút thắt" về chính sách để phát triển hạ tầng KHCN và đổi mới sáng tạo đồng bộ, hiện đại. Mở rộng và đẩy nhanh tốc độ ứng dụng những thành tựu của KHCN và đổi mới sáng tạo, nhất là các công nghệ vật liệu mới, công nghệ sinh học, công nghệ bán dẫn, công nghệ xanh… vào các lĩnh vực trọng điểm như công nghiệp chế biến chế tạo, sản xuất điện, khai khoáng, du lịch, thương mại, logistics, tài chính, nông nghiệp, kinh tế biển, cảng biển; trong các hoạt động hành chính của các cơ quan quản lý nhà nước... để tạo động lực chính cho tăng trưởng kinh tế. Đồng thời, thúc đẩy nâng cao năng lực cung cấp dịch vụ công các đơn vị sự nghiệp KHCN; phát triển thị trường và đổi mới sáng tạo, chương trình hỗ trợ phát triển doanh nghiệp KHCN; tiếp tục tăng cường thu hút đa dạng các nguồn lực cho KHCN và đổi mới sáng tạo, nhất là khối tư nhân, doanh nghiệp đầu tư nước ngoài...

Trước yêu cầu của kỷ nguyên số và cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, tỉnh Quảng Ninh cũng xác định việc hỗ trợ doanh nghiệp ứng dụng sâu KHCN là nhiệm vụ trọng tâm, các giải pháp sau cần được triển khai đồng bộ. Trong đó tập trung vào việc tăng cường hỗ trợ tài chính, triển khai các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận vốn để đầu tư, đổi mới công nghệ, nghiên cứu và phát triển sản phẩm mới; đào tạo và phát triển nguồn nhân lực, nâng cao kỹ năng cho lao động trong các lĩnh vực công nghệ cao, giúp doanh nghiệp có đủ nhân lực chất lượng để vận hành và phát triển; xây dựng hệ sinh thái đổi mới sáng tạo, khuyến khích sự hợp tác giữa doanh nghiệp, viện nghiên cứu, trường đại học nhằm thúc đẩy chuyển giao công nghệ và thương mại hóa các kết quả nghiên cứu; đồng thời đơn giản hóa thủ tục hành chính, tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp tiếp cận các nguồn lực hỗ trợ từ nhà nước và các tổ chức liên quan.​

Với những nhiệm vụ và giải pháp được đặt ra và đặc biệt là sự quyết tâm cao của tỉnh, các sở, ngành chức năng và cộng đồng doanh nghiệp, nhiệm vụ phát triển KHCN và đổi mới sáng tạo của tỉnh Quảng Ninh chắc chắn sẽ đạt được thêm nhiều thành tựu trong tương lai, thực sự trở thành động lực phát triển của tỉnh trong kỷ nguyên phát triển mới.