Từ Thành Tuyên lo về thành Xích Thổ

Cuối tháng 9 vừa qua, công luận phản ánh sự việc di tích thành nhà Mạc hơn 400 năm tuổi ở Tuyên Quang (hay còn gọi là Thành Tuyên) trở thành… cái lò gạch sau dự án trùng tu tôn tạo tốn hơn 9 tỷ đồng  đã thu hút sự quan tâm rộng rãi của dư luận.

Nhiều nhà khoa học đến người dân đã bày tỏ xót xa, bàng hoàng, nuối tiếc và cả bức xúc trước việc làm biến dạng di tích Thành Tuyên của các cơ quan liên quan.

Khác với Tuyên Quang, Quảng Ninh không chỉ có một mà có tới ít nhất hai di tích thành nhà Mạc: 1 ở TX Cẩm Phả (khu vực Nhà máy Cơ khí Cẩm Phả), 1 ở xã Thống Nhất (Hoành Bồ) gọi là thành Xích Thổ. Rất tiếc, thành Cẩm Phả thì đã bị phá từ năm 1964 khi nhà máy cơ khí xây dựng cùng với quá trình đô thị hoá, chỉ còn thành Xích Thổ.

Thành Xích Thổ nằm trên một địa hình đồi núi gồ ghề có chu vi 1.220m. Người xưa đã khéo lựa theo thế đất tự nhiên nối các đỉnh gò cao làm tường thành, lợi dụng khe núi để mở cửa, đào ngòi thông với vịnh để vừa làm hào ngoài vừa làm đường giao thông. Thành mở 5 cửa, trong đó cửa Nam là cửa chính. Từ cửa này nhìn thẳng ra phía trước là Vịnh Cửa Lục - địa bàn trọng yếu của thuỷ quân. Theo đánh giá của một số nhà nghiên cứu, thành nhà Mạc có ở một số nơi như Tuyên Quang, Lạng Sơn, song xây dựng được như thành Xích Thổ thì không nhiều. Có thể coi thành Xích Thổ như một toà thành điển hình về mặt kỹ thuật kiến trúc của quân đội nhà Mạc (1527-1592).

Mặc dù chứa đựng rất nhiều giá trị lịch sử, văn hoá nhưng được biết thành Xích Thổ giờ mới đang được ngành Văn hoá khảo sát, lập hồ khoa học đề nghị xếp hạng di tích cấp tỉnh. Có lẽ đó là nguyên nhân chính khiến thành Xích Thổ những năm qua không được quản lý, bảo tồn, giữ gìn triệt để. Hậu quả là nhiều đoạn tường thành bị người dân phá, san gạt để xây dựng nhà cửa, chuồng trại, trồng cây... Một số hộ dân đã và đang xây dựng nhà sát vào tường thành, ảnh hưởng đến di tích. Mới đây nhất có 1 hộ dân đã tự ý “xẻ thịt” - san gạt một đoạn tường thành ngay bên trái cửa chính - mà theo một số hộ dân gần đó cho biết là để gia đình này chuẩn bị xây dựng nhà.

Câu chuyện thành nhà Mạc ở Tuyên Quang xảy ra vừa rồi là một bài học đắt giá về công tác bảo tồn di sản văn hoá. Đối với Quảng Ninh, bài học điển hình gần đây là việc Bảo tàng tỉnh đã sơn mẫu vật, hiện vật bảo tàng là bộ xương cá voi và xe gắn máy của Anh hùng Lao động Nguyễn Văn Sên hiến tặng khiến giới chuyên môn và người dân ngỡ ngàng!

Với thành Xích Thổ, xin đừng để đến khi “mất bò mới lo làm chuồng” kẻo e hối không kịp nữa.